Wrodzone wady genetyczne u dzieci, a odszkodowanie za odmowę przerwania ciąży
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce regulacjami istnieją trzy powody, dla których można legalnie przerwać ciążę. Pierwszym z nich jest zagrożenie życia i zdrowia kobiety ciężarnej. Drugim – podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. Trzecim powodem, najważniejszym z punktu widzenia dzisiejszego tematu naszego artykułu, jest sytuacja, w której badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na wysokie prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu lub wystąpienia nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Chodzi tu o prawdopodobieństwo wykryte do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej. Wystąpienie trzeciej z przesłanek potwierdza lekarz inny niż dokonujący przerwania ciąży. Czy pacjentki, którym lekarz z różnych względów odmówił wykonania zabiegu przerwania ciąży mogą domagać się zadośćuczynienia? Wyjaśniamy.
Odmowa wykonania zabiegu przerwania ciąży, gdy istnieje ryzyko wystąpienia wad genetycznych u dziecka – zadośćuczynienie
Jeśli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na wysokie prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, w tym wystąpienia wad genetycznych, rodzice mają prawo do świadomego podjęcia decyzji co do urodzenia dziecka. Mogą więc w takiej sytuacji podjąć decyzję o przerwaniu ciąży. Wiąże się to z gwarantowaną przez prawo ochroną dóbr osobistych rodziców osobistych rodziców w postaci prawa do planowania rodziny w sytuacji przyjścia na świat dziecka z niepełnosprawnością.
Uniemożliwienie rodzicom podjęcia świadomej decyzji w tej kwestii, jeśli prowadzi w konsekwencji do urodzenia dziecka wbrew ich woli, skutkuje powstaniem roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Konieczność opieki nad chorym, zwykle całkowicie niezdolnym do samodzielnej egzystencji dzieckiem, wiążę się przecież nierozerwalnie z powstaniem szkody. Rodzice mają więc prawo do świadomego zadecydowania czy są w stanie przyjąć na siebie taką odpowiedzialność.
Wrongful birth action – skarga z tytułu „złego urodzenia”
Skarga z tytułu „złego urodzenia”, w tym również urodzenia dziecka z poważnymi wadami genetycznymi, określana jest w piśmiennictwie jako wrongful birth action. To roszczenie przysługuje rodzicom, którzy na skutek braku decyzji o przerwaniu ciąży w odpowiednim momencie zmuszeni są do zajmowania się dzieckiem z wadami genetycznymi lub innymi ciężkimi uszkodzeniami. Podobne roszczenie, określane jako wrongful life przysługuje również samemu dziecku. Należy tu jednak podkreślić, że podstawą obu tych roszczeń jest zawinione zachowanie pozwanego lekarza lub szpitala skutkujące przyjściem dziecka na świat – a nie spowodowaniem jego choroby.
Odmowa wykonania zabiegu przerwania ciąży – orzecznictwo sądów
Sprawy na tle odmowy wykonania zabiegu przerwania ciąży nie są rzadkością. Jednym z wyroków, które możemy przytoczyć jest szeroko opisywana w mediach i literaturze sprawa rozpatrywana przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku z dnia 8 lipca 2008 r. (sygn. akt I A Ca 278/08).
Powodowie, czyli rodzice chorego dziecka wnosili o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdę i szkody poniesione na skutek odmowy skierowania powódki na badania prenatalne i tym samym uniemożliwienia wykonania zabiegu przerwania ciąży, mimo występującego zagrożenia płodu wadą genetyczną. Pozwany szpital bronił się, uznając, że nie występowały podstawy do usunięcia ciąży ani skierowania ciężarnej na dodatkowe badania prenatalne. Ostatecznie dziecko urodziło się z nieuleczalną chorobą genetyczną w postaci ciężkiej dysplazji kręgosłupowo – przynasadowej, objawiającej się karłowatością i skróceniem kończyn.
Powódka domagała się przeprowadzenia aborcji, powołując się na trudną sytuację materialną. Kiedy odmówiono jej wykonania zabiegu z tej przyczyny, jako podstawę, uzasadniającą taką konieczność wskazała chorobę swojego pierwszego dziecka. Na poparcie swoich racji przedstawiła odpowiednią dokumentację medyczną. Powoływała się także na swój zły stan zdrowia. Wykonano wówczas powódce badanie USG i w karcie informacyjnej poradni konsultacyjnej dokonano wpisu, zgodnie z którym była to ciąża wysokiego ryzyka i zachodziło podejrzenie choroby genetycznej dziecka. Powódce odmówiono jednak stwierdzenia podstaw do przerwania ciąży i skierowania na badania prenatalne. Zastępca ordynatora, do której powódka udała się ze skargą, mimo próśb – nie zainterweniowała. Urodzenie dziecka kobieta przypłaciła ciężkim urazem psychicznym.
Sąd Okręgowy uznał, że pozwani lekarze dopuścili się zawinionego naruszenia przepisów art. 19a ust. 1 pkt 1-2 i pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 1992 r. o zakładach opieki zdrowotnej oraz art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza. Tym samym potwierdził, że pacjentce odebrano prawo do uzyskania rzetelnej informacji o stanie zdrowia i zagrożeniach ciąży, a także prawo do skierowania na genetyczne badania prenatalne. W konsekwencji nie doszło do realizacji prawa zagwarantowanego w art. 4a pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży – prawa do dokonania aborcji. Sąd Okręgowy przyznał pacjentce zadośćuczynienie w kwocie 60 000 zł. Uznał także za zasadne żądanie odszkodowania za utracone zarobki w okresie załamania psychicznego oraz zwrot kosztów leczenia depresji w kwocie 6 899 zł.
Na tym jednak sprawa nie zakończyła się. W wyniku apelacji obydwu stron sprawa trafiła do Sądu Apelacyjnego, a kolejno do Sądu Najwyższego, który uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej apelację szpitala oraz oddalającej apelację powodów i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że sądy I i II instancji słusznie stwierdziły naruszenie praw powódki jako pacjentki, co uzasadniało zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 KC. Sąd Najwyższy zauważył także, że na podstawie wszystkich opinii biegłych zgromadzonych w tej sprawie nie było wątpliwości co do tego, że wystąpienie wady genetycznej u pierwszego dziecka stanowiło wyraźną przesłankę medyczną co do tego, że u drugiego dziecka również występuje prawdopodobieństwo wystąpienia takiej wady. Determinowało to konieczność skierowania ciężarnej pod opiekę specjalistycznej poradni genetycznej, co nie miało miejsca. Nie udzielono jej także wyczerpujących i zrozumiałych informacji o stanie zdrowia i genetycznych zagrożeniach płodu oraz nie doradzono, aby wykonywała okresowe badania USG płodu z większą częstotliwością niż zazwyczaj. Lekarze nie udzielili także pacjentce informacji co do tego, na którym etapie ciąży można byłoby przy pomocy odpowiednich badań wskazać czy dziecko przyjdzie na świat obciążone wadami. Wskazał jednak na konieczność poczynienia ponownych ustaleń, co do zakresu roszczeń odszkodowawczych powodów, jako że urodzenie się dziecka nie może być rozpatrywane w kategoriach szkody. Ostatecznie jednak sądy orzekające w tej sprawie doszły do konkluzji, że odszkodowanie nie przysługuje za samo urodzenie się chorego dziecka, jednak przysługuje z tytułu zwiększonych kosztów opieki i utrzymania.
Sprawa miała ciąg dalszy. Kolejno przeszła jeszcze przez Sąd Okręgowy i Apelacyjny. Nie podważały one jednak samego prawa rodziców do otrzymania świadczeń z tytułu nieskierowania ciężarnej na badania prenatalne, a w konsekwencji – urodzenia kolejnego dziecka z poważną wadą genetyczną. Ostatecznie rodzice wywalczyli ponad 100 000 złotych oraz prawie ponad 1 000 złotych miesięcznej renty dla dziecka. Kluczowe pozostały rozważania Sądu Najwyższego, wielokrotnie przytaczane w przypadku kolejnych spraw o podobnym stanie faktycznym. W tej sprawie uderzają jednak nie tylko kwestie prawne, ale przede wszystkim bezduszność lekarzy, którzy wbrew możliwości, wynikającej z ustawy skazali rodziców na konieczność poradzenia sobie z opieką nad kolejnym, ciężko chorym dzieckiem.
Co możesz zrobić, jeśli lekarze odmówią Ci prawa do przerwania ciąży? Skontaktuj się z nami
Sytuacje związane z ewentualną koniecznością ewentualnego przerwania ciąży zawsze są trudne. Jeśli badania prenatalne nie pozostawiają wątpliwości, rodzice stają przed – być może – najtrudniejszym w życiu wyborem. Powinni jednak ten wybór mieć i móc świadomie zadecydować o planowaniu swojej rodziny. Takie możliwości daje im prawo.
Jeśli w Twoim przypadku lekarze również odmówili prawa do przerwania ciąży, pomimo wad genetycznych płodu, możesz dochodzić zadośćuczynienia. Skontaktuj się z nami. Wspólnie ustalimy strategię działania i podpowiemy Ci co należy zrobić.
